Bijzondere dekking aansprakelijkheidsverzekering voor particulieren en uitleg over de opzetclausule

Bijzondere dekkingen AVP

Er zijn eigenlijk geen ‘slechte’ AVP’s. In de basis dekken ze allemaal de wettelijke aansprakelijkheid van een particulier en vergoeden ze financiële schade die een derde onbedoeld oploopt. Het beschermt daarmee zowel de vermogenspositie van de verzekerde als van de benadeelde. Toch zijn er naast premieverschillen wel degelijk verschillen in voorwaarden tussen de producten. Ook als we kijken naar bijzondere dekkingen zien we een aantal opmerkelijke bepalingen die geen gemeengoed zijn, maar bij slechts één of enkele producten voorkomen. Hieronder een voorbeeld. 

Zo kent a.s.r. een misdrijfdekking: dekking voor personenschade die een verzekerde oploopt als slachtoffer van een misdrijf dat in Nederland is begaan. Als de dader niet aansprakelijk gesteld kan worden, is de maximale vergoeding € 50.000 per gebeurtenis per verzekerde en maximaal € 250.000 per gebeurtenis voor alle verzekerden samen. Meestal vergoedt een AVP alleen de schade die verzekerde onbedoeld aan anderen heeft toegebracht. In dit geval wordt dus de eigen - niet te verhalen - schade vergoed.

AVP opzetclausule

De opzetclausule in de AVP is een cruciale bepaling die bepaalt dat schade niet wordt vergoed als die is veroorzaakt door opzettelijk en wederrechtelijk handelen van de verzekerde. Volgens artikel 7:952 BW hoeft een verzekeraar geen schade te vergoeden die met opzet of roekeloosheid is veroorzaakt. De Hoge Raad verdui delijkte in 2018 dat het bij de toepassing van de opzetclausule niet alleen gaat om het beoogde gevolg, maar vooral om de opzettelijke gedraging zelf. Zo geldt een vuistslag als opzettelijk, ook als ernstig letsel niet de bedoeling was. Tot 2000 was de clausule summier geformuleerd en gericht op het gevolg van het handelen. De tekst in polisvoorwaarden luidde meestal: “Niet gedekt is schade die door de verzekerde met opzet is veroorzaakt.” Hierdoor ontstond veel inter pretatieruimte en moesten rechters vaak beoordelen of er sprake was van opzet. Jurisprudentie speelde dan ook een grote rol in de uitleg van deze clausule. In het bekende ‘Bierglas-arrest’ uit 1975 oordeelde de Hoge Raad dat het uit woede rich ting de muur gooien van een bierglas in een café, waarbij iemand gewond raakte, niet automatisch onder opzet viel, omdat het letsel niet het beoogde gevolg was. In 2000 werd de clausule aangescherpt en explicieter geformuleerd: schade veroorzaakt door opzettelijk en wederrechtelijk handelen tegen personen of zaken werd uitgesloten van dekking. Toch bleef er discussie bestaan over de interpretatie, vooral over de intentie van de verzekerde. In 2020 werd daarom een nieuwe modelclausule geïntroduceerd door het Verbond van Verzekeraars. Deze clausule legt de nadruk op de gedraging zelf en op de voorzienbaarheid van de schade. Schade wordt uitgesloten als die het normale of te verwachten gevolg is van opzettelijk en maatschappelijk ongewenst of crimineel gedrag.

Hierdoor kunnen verzekeraars dekking weigeren, zelfs als de verzekerde niet be wust schade wilde veroorzaken, maar wel bewust een risico nam. Een voorbeeld is de fietser die bewust door rood rijdt en een voetganger ernstig verwondt. Onder de oude clausule zou de schade mogelijk gedekt zijn, omdat er geen opzet op het letsel was. Onder de nieuwe clausule wordt de dekking uitgesloten, omdat het gedrag maatschappelijk ongewenst is en het letsel een te verwachten gevolg is. Ook het gooien van een bierglas in een druk café kan onder de nieuwe clausule leiden tot uitsluiting van dekking, omdat het risico op letsel objectief aanwezig is. 

Een bijzondere uitzondering is het ‘Shaken Baby-arrest’ uit 2018. Een vader schudde zijn baby uit frustratie, wat leidde tot ernstig letsel. Hoewel de gedraging opzettelijk en wederrechtelijk was en de schade te verwachten viel, oordeelde de Hoge Raad dat de schade toch gedekt moest blijven. Dit vanwege verminderde toerekeningsvatbaarheid van de vader, het ontbreken van opzet op het gevolg en de maatschappelijke functie van de AVP om slachtoffers te beschermen. De Hoge Raad introduceerde hiermee een hardheidsuitzondering: als uitsluiting van dekking maatschappelijk onaanvaardbaar is, wordt in uitzonderlijke gevallen opzet niet aangenomen. Dit arrest was een directe aanleiding voor de herziening van de opzetclausule in 2020. De nieuwe formulering biedt meer duidelijkheid en objectieve criteria. Hoewel het voor verzekeraars niet verplicht is om de nieuwe opzetclausule op te nemen in de voorwaarden, is het opvallend dat (nog) niet alle verzekeraars zich geconformeerd hebben aan de meest recente opzetclausule en hiermee onnodig interpretatieruimte laten voor de beoordeling van opzet.